Question

3)  از ویژگی های یک مسئله پژوهشی را به اختصار بیان کنید ؟

Answer 1

ویژگیهای مسئله

1)  محدود و مشخص

2)‌  نو

3)‌  مفید

4)‌  مورد علاقه

5)‌  سازگار با توانایی

6)‌  درست ساخت

 

Answer 2

درس سوم - انتخاب مسئله و بیان فرضیه

اهداف کلی :

•  آشنایی با فرآیندهایی برای محدود کردن مسئله و تعریف مسئله .
• آشنایی با صورتبندی فرضیه و آزمون آن
• آشنایی با اهمیت و نقش فرضیه در کل فرآیند پژوهش .

اهداف رفتاری 

• آشنایی با فعالیتهای لازم برای انتخاب یک مسئله پژوهشی
• آشنایی با نحوه محدود ساختن مسئله
• عملاً توانایی تبدیل یک موضوع پژوهشی به مسئله پژوهشی را داشته باشد.
• آشنایی با فرضیه‌های جهت‌دار و بدون جهت ، فرض صفر و خلاف ، فرضیه پژوهشی و آماری .
• آشنایی با ملاحظات لازم در آزمون فرضیه .

 

انتخاب موضوع پژوهشی

در انتخاب هر موضوع پژوهشی حداقل دو انگیزه وجود دارد:

• آنچه که شما می‌خواهید بدانید
• آنچه را که نیازمند به دانستنش هستید.

این دو انگیزه الزاماً مستقل از یکدیگر نیستند.

بضاعت علمی و تجربه شما نیز به این انتخاب کمک می کند .

علاوه بر بررسیهای فوق، محدودیتها و امکانات موجود در محیط کار نیز، بایستی مورد توجه قرار گیرد. کسب اجازه از مدیران رده‌های بالاست.

شما فقط بایستی از مشکلات اجرای تحقیق آگاه باشید و فکر کنید چگونه می‌توانید حمایت همکاران اداری و آموزشی را جلب کنید.

تعیین و تدوین مسئله

اولین فعالیت در هر پژوهشی انتخاب مسئله است و اصولاً پژوهش با مسئله آغاز می‌شود. جان دیویی اولین مرحله هر پژوهش را «احساس مشکل» می‌داند.

انتخاب مسئله و بیان آن یکی از جنبه‌های عمده پژوهش علمی است زیرا برای حل یک مسئله، اول باید آن را دقیقاً شناخت و سپس اقدام به بیان آن کرد. بنابراین توجه داشت «انتخاب مسئله و بیان آن» مرحله‌ای از پژوهش نیست که به آسانی بتوان از آن گذشت. در حقیقت بخش عمده‌ای وقت محقق صرف این مرحله از پژوهش می‌شود. این وقت بیشتر مصروف تفکر و ارزشیابی عقاید مطرح شده و درباره مسئله می‌شود.

دالن (1973) معتقد است که دانشجویان هنگام انتخاب مسئله مرتکب چهار نوع اشتباه، به شرح زیر، می‌شوند:

مسئله‌ای را، بدون تحلیل جنبه‌های مختلف آن، شتابزده انتخاب می‌کنند.

بدون مطالعه منابع مربوط به موضوع مورد تحقیق اقدام به انتخاب می‌نمایند.

قبل از انتخاب مسئله پژوهشی، روش اجرای تحقیق را مشخص می‌کنند.

به جای تعریف دقیق و روشن مفاهیم موجود در مسئله، آن را به صورت کلی توصیف می‌کنند.

مسئله یک جمله سئوالی یا استفهامی است که می‌پرسند: چه رابطه‌ای بین دو یا چند متغیر وجود دارد؟ پاسخ این سئوال فعالیتهای پژوهشی را ممکن می‌سازد.

پژوهشی با احساس مشکل شروع می‌شود. پس از این مرحله بایستی مسئله را محدود کرد. به این معنی که پژوهشگران کم‌تجربه غالباً مسئله‌ای را انتخاب می‌کنند که دامنه گسترده‌ای دارد. اما بایستی توجه داشت که برای یافتن حقیقت  و یا حل یک مسئله تا آنجا که ممکن است مسئله را بایستی محدود کرد

محدود کردن مسئله

برای محدود کردن مسئله و در نهایت تدوین آن، پاسخگویی به سئوالات زیر ضروری است:

آیا مسئله کاملاً روشن است؟

آیا مفاهیم موجود درمسئله دقیقاً تعیین و تعریف شده‌اند؟

آیا توانایی و مهارت لازم برای انجام پژوهش وجود دارد؟

آیا چارچوب نظری برای این مسئله فراهم شده است؟

چون تعیین ماهیت و ابعاد مسئله اهمیت عمده‌ای در تحقیق دارد، پژوهشگر بایستی یاد بگیرد که: چگونه مسئله پژوهشی را تعیین وتعریف کند؟ مسئله پژوهشی را در کجا پیدا کند؟ جان دیویی اشاره می‌کند که مسئله از جایی آغاز می‌شود که عاملی یا حادثه‌ای تفکر محقق را به خود جلب نموده و در او عدم تعادل ایجاد کرده است.

هنگامی که پژوهشگری احساس می‌کند چیزی غلط است یا نیاز به تبیین بیشتر دارد و تلاش می‌کند تا مفهوم روشنی، از عواملی که موجب ایجاد آن شده است، عرضه نماید. او شرایطی مهیا ساخته است که برای تعیین مسئله ضروری است. داشتن یک احساس مبهم، درباره یک پدیده یا نظریه، برای به وجود آوردن یک مسئله پژوهشی کافی نیست. اما این احساس شک و تردید ممکن است پژوهشگر را به محلی هدایت کند که در آن مسئله‌ای وجود داشته باشد.

شخیص موقعیتی که مسئله در آن به وجود آمده است نقطه شروع پژوهش است و پژوهشگر قبل از اینکه فعالیتهای بعدی را شروع کند عواملی را که موجب به وجود آمدن مسئله شده‌اند باید دقیقاً تعیین کند.

برای رسیدن به این هدف (عواملی که مسئله را به وجود  آورده‌اند) انجام فعالیت‌های زیر ضروری است (ون دالن 1973):

• جمع‌آوری واقعیتهایی را که با مسائل رابطه داشته باشند
• تعیین رابطه کدام یک از واقعیتهای جمع‌آوری شده، با مسئله مورد نظر
• ترسیم روابط بین واقعیتهای جمع‌آوری شده
• تعیین و تبیین راه‌حلهای ممکن با توجه به مراحل فوق .
• تعیین وجودرابطه بین تبیینها از طریق مشاهده
• ترسیم همبستگی بین تبیینها.
• ترسیم روابط بین تبیینها و واقعیتها
• مورد سئوال قراردادن مفروضات اساسی تجزیه و تحلیل مسئله

توصیف و بیان مسئله

پس از تعیین و تجزیه و تحلیل مسئله پژوهشگر بایستی اقدام به صورتبندی و بیان مسئله، به نحوی که قابل پژوهش باشد، بنماید.

 برای بیان مسئله انجام فعالیتهای زیر لازم است:

• محدود کردن مسئله
• تعریف مفاهیم
• بررسی مفروضات بنیادی

محدود کردن مسئله

چنانچه پژوهشگر قبل از پیدا کردن راه‌حل مسئله کوشش کند مسئله را توصیف و دامنه آن را محدود کند او ممکن است بهترین روش را برای حل آن پیدا کند.

ضمناً بایستی توجه داشت داشت در بیان مسئله پژوهشگر بایستی سعی کند تعادلی در بیان مسئله به صورت کلی و محدود برقرار کند. چنانچه بیان مسئله خیلی گسترده و کلی باشد پژوهشگر با موضوعی مبهم که نشانه‌های روشنی از جهت تحقیق در آن نیست روبه‌روست.

ضمناً بایستی توجه داشت که سئوال پژوهشی نباید خیلی محدود باشد به نحوی که تبدیل به یک سئوال پیش پا افتاده و بی‌معنایی شود.

 برای محدود کردن مسئله پژوهشگر بایستی منابع مربوط به مسئله پژوهشی را دقیقاً مورد مطالعه قرار دهد. در صورت امکان توصیه می‌شود مسئله کلی را به مسائلی محدودتر تقسیم کند. گاهی اوقات تقسیم یک مسئله کلی به مسائل جزئی‌تر ممکن است به خاطر مسائل اقتصادی و زمان باشد.

ضمناً توجه داشته باشید که تقسیم یک مسئله پژوهشی به مسائل محدودتر موجبات پژوهشهای دیگری را فراهم می‌سازد.

تعریف مفاهیم

هنگام بیان مسئله پژوهشگر باید پدیده‌های مورد پژوهش را روشن سازد و دقیقا مشخص کند که مفاهیم و نمادهای مورد استفاده در مسئله دارای معانی خاصی هستند یا خیر.

 در هر صورت پژوهشگر موظف است که واژه‌های مطرح شده در مسئله را معین و دقیقا تعریف کند.

برای این تعریف می‌توان از دانشنامه‌ها، فرهنگهای لغات، فرهنگنامه‌های آماری، روان‌شناسی و تربیتی استفاده کرد.

 گاهی اوقات پژوهشگر ممکن است به تحقیقاتی که در گذشته انجام شده است، مراجعه کند.

برای تعریف واژه ها و نمودها می توان از روشهای زیر استفاده کرد (دالن  1973 ):

• تعریف با استفاده از مثال
• تعریف به وسیله جنس و وجه امتیاز
• تعریف با استفاده از قیدوشرط
• تعریف عملیاتی

منابع مسائل

جان بست (1366) برای یافتن یک مسئله پژوهشی منابع زیر را توصیه می‌کند:

مسائل محیط آموزشی (کلاس، مدرسه) و یا محیط اجتماعی

تغییر در ابزار و مواد آموزشی کمک آموزشی

تجارب تحصیلی

مشورت با استادان راهنما و مشاور

چنانچه منابع فوق را به منابع زیر اضافه کنیم می‌توان لیست کاملی از منابع آموزشی یافت.

مراجعه به منابع آموزشی نظیر: دانشنامه‌ها، فرهنگنامه‌ها، نشریات ادواری

تجارب آموزشی، هر یک از معلمان روزانه درگیر مشکلاتی با دانش‌آموزان، وسایل آموزشی، آزمونهای پیشرفت تحصیلی، کتب درسی، مقررات آموزشی و مدیریت آموزشی است. هر کدام از مشکلات فوق می‌تواند زمینه یک پژوهش جامعه و کامل را فراهم سازد.

تماس با محیطهای آموزشی و پژوهشی

فهرست عناوین پژوهشهای آموزشی

هدفهای آموزش و پرورش

شناخت دانش‌آموزان

برنامه‌های درسی

کتب درسی و مواد و وسایل آموزشی

روشهای تدریس

ارزشیابی کتب درسی

مسائل مربوط به معلم

پیشرفت‌ تحصیلی دانش‌آموزان و عوامل مؤثر در آن

فهرست عناوین پژوهشهای آموزشی

شکست و ترک تحصیل

آموزش و پرورش کودکان استثنایی

سوادآموزی

رشته‌های مختلف تحصیلی

برنامه ریزی

چگونگی استفاده از اوقات فراغت

نقش اولیاء و مربیان

ارزشیابی مسئله

پس از انتخاب یک مسئله قابل آزمایش، پژوهشگر باید اطمینان کامل پیدا کند که مسئله انتخاب شده اهمیت و ارزش پژوهش را دارد (اگر چه تعیین اهمیت مسئله گاهی اوقات دشوار است). به عبارت دیگر مسئله انتخاب شده باید مورد ارزشیابی قرار گیرد.

اما ارزشیایی ارزش یک مسئله جنبه شخصی داشته و تابع ارزشهای مشخص است. اما در صورتی که این عمل با عنایت به تعریف ارزشیابی (تعیین ارزش با توجه به ملاکهای از پیش تعیین شده) صورت گیرد مصون از ارزشهای شخصی پژوهشگر خواهد بود

ملاکهای ارزشیابی مسئله

هر مسئله بایستی به شیوه‌ای بیان شود که امکان پاسخگویی به آن با عنایت به تکنولوژی موجود وجود داشته باشد. به عبارت دیگر آیا تحقیق در مورد مسئله مورد پژوهش امکانپذیر است.

مسئله باید مهم باشد و مسئله جدیدی را مطرح کند و به عبارت دیگر زمینه‌ساز تحقیقات آتی شود. این ملاک ناظر بر این سؤال است که آیا پاسخگویی به این مسئله موجب اصلاح نظریه یا تغییر روشی در آموزش و پرورش می‌شود.

مسئله بایستی متناسب با ویژگیهای پژوهشگر باشد. عنایت به این ملاک مستلزم پاسخگویی به سئوالات زیر است:

الف) آیا من به حل این مسئله، صرفنظر از هر گونه تمایلاتی، علاقمندم. توجه به این سوال موجب انتخاب مسئله‌ای می‌شود که حل آن برای پژوهشگر اهمیت دارد.

ب) آیا بضاعت علمی و عملی لازم را برای حل این مسئله دارم.

ج) آیا قادر به جمع‌آوری اطلاعات برای پاسخگویی به مسئله مطرح شده هستم.

د) آیا روشها و وسایل مناسب برای جمع‌آوری اطلاعات موجود است یا من توانایی لازم برای ساختن وسایل را دارم؟

ه) آیا امکانات مالی برای حل مسئله را دارم؟

و) آیا صبر و شکیبایی لازم را دارم؟

ز) آیا مسئله پژوهشی را می‌توان در مدت زمان معینی پاسخ داد؟ بنابراین پژوهشگر مسئله‌ای را باید انتخاب کند که خیلی گسترده نباشد و بتواند پاسخ آن را در مدت معینی بیابد.

Answer 3

گزاره های مسئله ( هدف ها، فرضیه ها و سؤال های تحقیق ) و نحوه ی بیان آن ها

بخش های اولیه ی یک مطالعه حاوی یک بیان کلی مسئله، اهمیت مسئله و گزاره های خاص مسئله ی تحقیق است. برای دست یابی به گزاره های مسئله از جمله فرضیه ها یا سؤال های تحقیق، پژوهشگر باید ابتدا به بررسی پیشینه ی تحقیق بپردازد. برای این منظور لازم است با توجه به مفاهیم و اصطلاحات تشکیل دهنده ی موضوع مورد بررسی، پژوهش های قبلی را که درباره ی این موضوع انجام شده است مورد نظر قرار دهد. هدف از انجام این عمل، پی بردن به گزاره های پژوهش های قبلی است که در این زمینه یا زمینه های مشابه ارائه شده است. پژوهشگر ضمن بررسی گزاره های تحقیقات قبلی، روش گرد آوری داده ها و نتایج حاصل از پژوهش های قبلی را مورد توجه قرار داده و به نقاط قوّت و ضعف آن ها پی برده و گزاره های مسئله ی خود را با توجه به آن ها مشخص می کند.

 

گزاره های مسئله از موضوع تحقیق خاص تر است و دامنه ی مسئله ی تحقیق را محدود می نماید. گزاره ی مسئله محقق را در تدوین طرح و گزارش تحقیق هدایت می کند. فرض کنید که موضوع مورد علاقه تدریس است. برای محدود کردن «تدریس» باید پرسید: تدریس چه موضوعی؟ آیا تأکید بر اقدام های مدرس قبل از شروع تدریس، فرآیند و یا پی آمدهای تدریس است؟ آیا تأکید روی سنین یا پایه های خاص تحصیلی و یا دانش آموزانی با ویژگی های خاص است؟ برای عملی بودن یک تحقیق، موضوع به مسئله ی خاصی محدود می شود. اگر مسئله کلی و یا دارای متغیر ها و مفاهیم متعدد باشد، تفسیر نتایج  آن مشکل خواهد بود. لذا مسئله باید چنان بیان شود که محدود باشد.

 

برای محدود کردن یک موضوع به یک مسئله ی خاص اقدام های زیر توصیه می شود:

1.      بررسی منابع دست دوم (مجله های علمی یا دایرة المعارف و سالنامه ها و کتب راهنما)؛

 

 

2.      تماس با استفاده کنندگان احتمالی نتایج تحقیق به منظور تصریح نیازها؛

 

 

3.      گفتگو با کسانی که در زمینه ی مورد نظر تخصص داشته یا دارای، تجربه و اطلاعات خاص می باشند.

 

بالاخره محقق باید درباره ی انتخاب متغیرها یا مفاهیم، انتخاب جامعه یا منابع داده ها و منطق گزاره ی مسئله تصمیم بگیرد. گزاره های اولیه ی مسئله معمولاً چندین بار در طی تدوین طرح تحقیق برای به دست آوردن معنای دقیق بازسازی می شود.

گزاره ی مسئله شامل هدف ها، سؤال های خاص و فرضیه های تحقیق می باشد.

الف: هدف های تحقیق

در اجرای پژوهش های علمی پس از بیان مسئله ی تحقیق پژوهشگر قصد خود را به صورت عملیاتی که از طریق مشاهده های عینی قابل دستیابی است بیان می کند. در برخی از پژوهش ها محقق به جای طرح سؤال های پژوهشی یا فرضیه فقط به بیان هدف می پردازد. این امر معمولاً در تحقیقات کیفی به چشم می خورد. برای مثال، هدف یک تحقیق را می توان به صورت زیر بیان نمود: مشخص کردن سیر تحوّل آموزش فنی – حرفه ای در ایران. برای بیان هدف باید از یک فعل کنشی استفاده کرد. در این مثال «مشخص کردن» به عنوان فعل کنشی به کار رفته است. هدف یاد شده در هدف های جزئی متبلور می شود تا امکان بررسی مسئله فراهم شود.

 

بدینسان هدف کلی فوق الذکر را می توان با توجه به ابعاد مسئله که قبلاً در پیشینه ی تحقیق مورد نظر قرار گرفته است، در هدف های جزئی زیر محدود نمود:

1. چگونگی پدید آمدن آموزش فنی – حرفه ای در ایران

2.  رابطه ی آموزش فنی – حرفه ای با سایر آموزش های رسمی کشور

با توجه به هدف های جزئی فوق می توان داده های مورد نظر را تعیین و گرد آوری کرد.

 

ب - سؤال های تحقیق

مسئله ی تحقیق در مطالعات کیفی و کمّی می تواند به صورت سؤال بیان شود. شکل سؤالی بیان مسئله غالباً مرجّح است؛ زیرا ساده و مستقیم می باشد و از نظر سادگی هم محقق را برای ایجاد طرحی که به سؤال پاسخ دهد هدایت می کند. سؤالات تحقیق را می توان به سه دسته رده بندی کرد: 1- توصیفی، 2- رابطه ای، 3- تفاوتی

 

 

1.      سؤال های توصیفی: در این گونه سؤال ها معمولاً از کلمات «چه می باشد»، «چیست» و «چگونه است» استفاده می شود. بعضی از اوقات گزاره های مسئله این عبارات را در بر ندارد ولی به طور ضمنی این عبارات از آن ها استنباط می شود. برای مثال: «بررسی تاریخی گسترش مدارس فنی – حرفه ای» به طور ضمنی این سؤال که « گسترش تاریخی مدارس فنی – حرفه ای چگونه بوده است؟» را در بر دارد،مثال: «سطح پیشرفت درسی دانش آموزان پایه  سوم ابتدایی مدارس تهران در آزمون پیشرفت تحصیلی چگونه است؟ یا «طرز تفکر دانش آموزان نسبت به مسائل سیاسی – اجتماعی چیست؟

در مطالعه ی پدیده های پیچیده از سؤالات توصیفی بسیاری می توان استفاده کرد. در این گونه مطالعات توصیه می شود که ابعاد مسئله ی تحقیق بیان شده و به استنباط ضمنی واگذار نگردد.

 

2.      سؤال های رابطه ای: در این گونه سؤال ها، چگونگی رابطه ی دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گیرد. برای مثال، چه رابطه ای بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی وجود دارد؟

 

3.      سؤال های تفاوتی: این سؤال ها با تفاوت سطوح متغیر ها سر و کار دارد و معمولاً به شکل زیر بیان می شود: آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران پایه ی پنجم ابتدایی تفاوتی وجود دارد؟

 

لازم به تذکر است که سؤال های تحقیق به صورت جهت دار بیان نمی شود، زیرا سؤال پیش بینی هیچگونه رابطه ای بین متغیرها نیست. همان طور که در بحث مربوط به فرضیه تحقیق خواهد آمد، پیش بینی جهت روابط میان متغیرها را در بیان فرضیه ها منظور می داریم.

ج- فرضیه های تحقیق

فرضیه ها ی تحقیق حدس بخردانه ای درباره ی رابطه ی دو یا چند متغیر است فرضیه ها به صورت جمله ی اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار است. مثلاً ، این جمله که « بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی رابطه ی مثبت وجود دارد» یک فرضیه است. آزمودن تجربی فرضیه هنگامی امکان دارد که بتوان متغیرها را دستکاری، رده بندی و اندازه گیری کرد. اگر هیچ یک از این حالات امکان نداشته باشد برای تحلیل کمّی فرضیه هیچ روشی موجود نخواهد بود.

یک فرضیه هیچ گاه اثبات و یا ابطال نمی شود، بلکه بر اساس داده های به دست آمده فقط تأیید یا رد می شود. فرضیه ها به طور منطقی محتمل اند و شواهد تجربی محقق را قادر می سازد تا نتیجه بگیرد که تبیین از نظر احتمالی صحیح است و به طور منطقی می توان آن را قبول کرد.